assistance thesis

درباره‌ی اسفیدواجان و اَران

تاریخچه

روستاي اِسفيدواجان (به لفظ محلي اِسفياجون) در جنوب غربي تيران (يکي از شهرستانهاي استان اصفهان)، واقع شده و رودخانه‌اي در شمال اسفيدواجان مرز بين آنهاست. اسفيدواجان شايد يکي از قديمي‌ترين روستاهاي استان اصفهان باشد و بنا به گفته برخي، قدمت آن به پيش از اسلام مي‌رسد.

در مورد وجه تسميه اسفيدواجان روايات گوناگوني ذكر شده است:

1.   يكي از اين روايت‌ها اسفيدواجان را ‏معرب واژه اسپيدواگان مي‌داند كه در متون قديمي زرتشتي به معني خاك سفيد ميان دو رودخانه است (اینجا). دو رودخانه فصلي از شمال و جنوب اين منطقه مي‌گذرد كه باعث سکونت در این منطقه شده است. نگارنده، شخصاً درباره‌ی کلمه‌ی اسپيدواگان چیزی در فرهنگ لغات زردشتی و پهلوی نیافت؛ اما سه واژه‌ی ((سْپِت)) (spet) به‌معنی سفید، ((دوَ)) (dvaa) به‌معنی دو و ((تَجَن)) (tachan) به‌معنی روان و جاری؛ در فرهنگ لغات زردشتی وپهلوی وجود دارد که بر اساس آن، می‌شود گفت، اسفيدواجان ابتدا  ((سْپِت دوَ تَجَن)) بوده و ازآن می‌توان مفهوم خاك سفيد ميان دو رودخانه را برداشت کرد.

2.   ‏ به‌باور برخی، نام اسفیدواجان، در ابتدا سپیدوَجَن بوده است. در لغت‌نامه دهخدا، وَجَن به معنی زمین سخت سنگریزه‌دار (اینجا) است؛ و بر این اساس، اسفیدواجان، خاک سخت سنگریزه‌دار و سفید معنی می‌دهد.

3.     در این باره هم برخی بر این باورند که وَجَن به معنای جامه و پوشش است و در نتیجه، اسفیدواجان را به معنی سفیدجامگان می‌دانند.

روستای اسفیدواجان، از دو محله تشکيل شده است: محله‌ي پايين در شرق و محله‌ي ميان يا جوق بالا در غرب. این دو محله در شرق اَران قرار گرفته‌اند. با توجه به اینکه نام قدیمی اَران، اِران (eraan) بوده که در زبان پهلوی به معنی ایران و سرزمین آریایی است؛ می‌توان نتیجه گرفت که این سه محله و روستا (اِسفيدواجان و اران) قدمتی دیرینه دارند.

این سه روستا به طوری در کنار هم قرار گرفته‌اند که شاید بتوان آنها را یک مجموعه دانست ولی هنوز هم مرزهاي نامحسوسي آنها را را از هم جدا کرده است. لهجه‌ي مردمان آنها با هم متفاوت است و اهالي، اين لهجه‌ها را به خوبي از هم باز مي‌شناسند.

راه‌های مواصلاتی

 در قديم، تنها راه مواصلاتي اين ‏روستا به تيران و نجف‌آباد، جاده‌ي شوسه‌اي بود که از عزيزآباد و کوهان (اين دو روستا به لفظ محلي عَزّاِباد و کُوهن ناميده مي‌شوند و ‏هر دو در شرق اسفيدواجان قرار دارند)؛ مي‌گذشت و به جاده‌ي آسفالته‌ي تيران-نجف‌آباد مي‌رسيد. ‏

در سال‌هاي دهه‌ي پنجاه خورشيدي، دولت اقدام به ايجاد شهرکي در حدود يک کيلومتري شمال اين روستا نمود که اکنون به‌نام ‏شهرک شمالی شناخته می‌شود. جاده‌ي آسفالته‌اي نيز به طول دو کیلومتر از محله‌ي ميان کشيده شد که پس از گذشتن از اين ‏شهرک، به جاده‌ي آسفالته‌ي تيران-داران وصل مي‌شد. از آن پس اين جاده به جاده‌ي اصلي مواصلاتي روستا به تيران و ‏نجف‌آباد تبديل شد. ‏

در اوایل سال‌هاي دهه‌ي 60 خورشيدي، به همت يکي از اهالي محله‌ پايين به نام حاج حسن مختاري معروف به شهردار و با ‏کمک و همياري نیکوکاران، بخشي از جاده‌ي شوسه‌ي قديمي (فاصله‌ي بين اسفيدواجان و جاده‌ي تيران-شهرکرد) به طول ‏سه کیلومتر، آسفالت شد و اين جاده اکنون جاده‌ي اصلي اسفيدواجان-تيران محسوب مي‌شود. ‏

حاج حسن مختاری

توسعه‌ی اسفیدواجان

در اوایل سال‌هاي دهه‌ي 60 خورشيدي، به همت نیکوکاران محله‌ی پایین، بخشی از مزرعه‌ی متروکه‌ای واقع در جنوب اسفیدواجان، معروف به ‏مندرجان، به قطعات پانصدمتری تقسیم‌بندی شده و بر اساس نقشه شهرسازی، به اهالی محله‌ی پایین برای خانه‌سازی واگذار ‏گردید. این قسمت از مزرعه، پس از ساخت و ساز و توسعه، به شهرک جنوبی معروف شده است. بخشی از زمین‌های واقع در ‏شرق این زمین‌ها نیز به قطعات بزرگتر تقسیم‌بندی شده و برای احداث کارخانه سنگبری و مغازه؛ به داوطلبان واگذار گردید. این ‏قسمت از مزرعه‌ی مندرجان بعدها به شهرک صنعتی اسفیدواجان تبدیل شد. مبالغ دریافتی از خریداران زمین‌ها در اختیار هیات ‏امنائی تحت عنوان عمران در وحدت قرار گرفته و صرف عمران و آبادی اسفیدواجان و شهرک جنوبی گردید.‏

در شهرک صنعتي‌ اسفيدواجان، بالغ بر سيصد کارخانه‌ي سنگبري در حال فعالیت است. ‏

در تقسیم‌بندی جدید کشوری، در سال 1366، روستاهای اسفیدواجان و اَران به شهر تبدیل شده و با نام رضوانشهر، جزو توابع ‏شهرستان تیران و کَروَن قرار گرفته است.‏
 

شغل مردم

از قدیم‌الایام، شغل اصلی مردم اسفیدواجان، دامداری و کشاورزی بوده است. زمین‌های کشاورزی به دو دسته‌ی باغ و لَتّه تقسیم شده بود. در باغ‌ها، اکثراً مُوهای انگور، غالباً عسگری، کاشته بودند و در هر باغی، تعداد محدودی درخت؛ شامل گردو، بادام، آلوزرد بخارا، آلبالو، توت، به و سایر انواع میوه هم وجود داشت. در لَتّه‌ها؛ اکثراً گندم و یا گُلِنگار و یونجه کاشته می‌شد. گلنگار و یونجه را به‌عنوان خوراک دام و گندم را به‌منظور خوراک سال و یا فروش می‌کاشتند.

اکثر مردم چند گوسفند، بز و یا گاو و تعدادی مرغ و خروس در خانه نگهداری می‌کردند.

برخی از زنان هم علاوه بر کارِ خانه‌داری، نگهداری از مرغ و خروس‌ها، دوشیدن شیر دام‌ها و تهیه‌ی لبنیات از شیر؛ به کاربافی (کرباس‌بافی) نیز می‌پرداختند. به این منظور در گوشه‌ای از صَندوقخونه یا ایوان، کارگاهی دایر کرده بودند.

کارگا (کارگاه کرباس‌بافی)

 کرباس‌های بافته شده، برای درست کردن چاچو، بخچه‌رختخواب، سفره و یا لباس مورد استفاده قرار می‌گرفت.

برای بافت کرباس‌هایی به‌منظور استفاده به‌عنوان چاچو یا بخچه‌رختخواب، از نخ‌هایی که به رنگ‌های ‏مختلف رنگرزی کرده بودند وآن‌ها را به‌صورت متناوب و منظم در تار و پود مورد استفاده قرار ‏می‌دادند، استفاده می‌شد.‏

کرباس بافته شده با نخ‌های سفید و رنگی

در بافت کرباس‌هایی به‌منظور استفاده به‌عنوان لباس، از نخ‌هایی که یک‌دست به رنگ آبی یا سورمه‌ای یا رنگ‌هایی از این دست، رنگرزی ‏شده بود، استفاده می‌کردند.

کرباس بافته شده با نخ‌های یک‌دست رنگ شده

کرباس‌های دیگر را با نخ‌های سفید ‌بافته و سپس برای چاپ نقش و نگار بر روی آن، آن‌ها را به ‏کارگاه‌های قلمکاری می‌دادند.‏

.......
کرباس‌های رنگرزی شده

در برخی از خانه‌ها نیز کارگاه‌های قالیبافی بر پا بود که زنان در اوقات بیکاری به کارِ قالی‌بافی مشغول می‌شدند.

از اواسط دهه‌ی 1320 خورشیدی، کم‌کم مهاجرت افرادی از روستا، برای کار در تهران، شروع شد. تعدادی هم برای کار به آبادان رفتند. بعضی از افراد، بخصوص از اهالی اَران، به کویت رفتند. آن‌هایی که به تهران رفته بودند، به کار سنگ‌تراشی روی آوردند. کار آن‌ها تراش بلوک‌های کوچک سنگ، با دست، برای نصب در نمای ساختمان‌ها و سنگ‌فرش کف؛ بود.

 
سنگ‌های دست‌تراشِ به‌کار رفته در کاخ دادگستری تهران

رفته رفته، مهاجرت به تهران زیادتر شد و اسفیدواجانی‌های ساکن تهران، دست به برپایی کارگاه‌های سنگ‌تراشی در میدان شوش تهران زدند و در آنجا به کار پرداختند. تعدادی از افراد هم به‌صورت فصلی برای کار به تهران می‌رفتند و در فصول کشاورزی نیز در روستا به کار کشاورزی می‌پرداختند.

 به مرور زمان و با ساخته شدن دستگاه‌های برش سنگ، این افراد به ساخت کارخانه‌های سنگبری، که در ابتدا به کارخانه ارّه معروف بود، روی آوردند. در این کارخانه‌ها، بلوک‌های متوسط و بزرگی از سنگ را بصورت پلاک‌هایی به ضخامت 2 الی 5 سانتیمتر تبدیل کرده که پس از برش چهار طرف آن، به‌صورت قطعات مربع یا مستطیل‌شکل، برای نصب در ساختمان‌ها به بازار عرضه می‌کردند.

به این ترتیب بود که شغل بیشتر اهالی اسفیدواجان، فرآوری سنگ‌های ساختمانی شد. در حال حاضر تعداد زیادی از سنگبری‌ها و کارگاه‌های فرآوری سنگ واقع در شهرهای حسن‌آباد تهران، قم، اصفهان، نجف‌آباد و شهرک صنعتی اسفیدواجان؛ متعلق به اهالی اسفیدواجان و اران است.
 

محصولات

اهمانطور که گفته شد، یکی از محصولات اسفیدواجان، انگور عسگری بود که هنوز هم در تعدادی از باغ‌های موجود برداشت می‌شود. انگورهای عسگری برداشت شده از باغات را اکثراً بر بند انگور می‌بندند و در بالخونه بر میخ‌های چوبی آویزان می‌کنند تا به مرور زمان خشک شده و به کشمش تبدیل شود و کشمش‌های مازاد بر نیاز را می‌فروشند. انگورهای برداشت شده از باغات بزرگ را هم معمولاً به فروش می‌رسانند.بعضاً مقداری از انگورها برای پخت شیره، مورد استفاده واقع می‌شد.‏

از دیگر محصولات اسفیدواجان، در قدیم، گندم بود. گندم مازاد بر نیاز سالانه، فروخته می‌شد. سیله‌های گندم درو شده، پس از خورد کردن با چوم و بُوجاری کردن، به گندم تبدیل می‌شد. در اسفیدواجان قدیم، چند آسیاب آبی و موتوری وجود داشت که برای آرد کردنِ گندم مورد مصرف سالانه مردم مورد استفاده قرار می‌گرفت. هنوز هم بقایای خرابه‌ی آسیاب آبیِ معروف به آسیاب سِداحمد، در صحرای لِورک موجود است.

همانطور که گفته شد، گردو و بادام هم یکی دیگر از محصولاتی بود که معمولاً مازاد بر نیاز آن به فروش می‌رسید.

در حال حاضر، بدلیل تغییر شغل اکثر مردم (به‌دلایل ذکر شده در بالا)، محصول گندم نزدیک به صفر رسیده و برداشت انگور از باغات نیز بطور فوق‌العاده چشمگیری کاهش یافته است.

علی مختاری 1400 - 1389 هـ. خ.
AliMokhtaari

فرهنگِ گویش،  لغات و اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های مردم: از آ تا ر

فرهنگِ گویش،  لغات و اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های مردم: از ز تا ی